भाषा/साहित्य

काठमाडौँ । वरिष्ठ बालसाहित्यकार शान्तदास मानन्धरको ९० वर्षको उमेरमा निधन भएको छ । स्थानीय बयोधा अस्पतालमा उपचारका क्रममा मंगलबार उहाँको निधन भएको साहित्यकार प्रा. जगत् उपाध्यायले बताउनुभयो । स्वर्गीय मानन्धर पहिलो पारिजात बाल साहित्य सम्मान २०७०, जगदम्बा श्री सम्मान २०७५ लगायत धेरै सम्मान तथा पुरस्कारबाट सम्मानित हुनुहुन्थ्यो । साहित्यकार मानन्धरले ‘बालकोसेली’, ‘बालपोष’ र ‘मचाक्यब’ नामका बालसाहित्यिक पत्रिका सम्पादन एवं प्रकाशकन गर्नुभएको थियो । छ दशकभन्दा लोमो समयदेखि बालसाहित्यमा आफ्नो जीवन समर्पण गर्नुभएका उहाँले राणा शासनदेखि नै बालखुराक पस्कदै आउनुभएको हो । साहित्यकार उपाध्यायका अनुसार मानन्धरको अन्त्येष्टि बुधबार गरिनेछ ।...

काठमाडौं । महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ११५औँ जयन्तीको अवसरमा रौतहटको चन्द्रनिगाहपुरमा बाराकी साहित्यकार अप्सरा पुडासैनीलाई ‘शिवसावित्री अधिकारी स्मृति सम्मान २०८०’ प्रदान गरिएको छ । शिवसावित्री प्रतिष्ठान नेपाल तथा बुढ्यौली साहित्य समाज रौतहट–सर्लाहीको संयुक्त आयोजनामा सम्पन्न स्रष्टा सम्मान, रचना वाचन एवम् विद्यालयस्तरीय कविता प्रतियोगितामा पुडासैनीलाई नगद ११ हजार १११ रुपैयाँसहित सम्मानित गरिएको हो । कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै साहित्यकार पार्थमणि भट्टराईले महाकवि देवकोटाको राजनैतिक जीवनबारे प्रकाश पारेका थिए । बहुमुखी प्रतिभाका धनी देवकोटाका राजनैतिक विचारहरुको संग्रह ‘नागरिकशास्त्र’ आफूले सम्पादन गरेको जानकारी गराएका थिए । सर्लाही, महोत्तरी, बारा, रौतहट र मकवानपुर जिल्लाका साहित्यकारहरुको सहभागिता रहेको कार्यक्रममा ‘हजुर बुबा’ शीर्षकमा विद्यालयस्तरीय बालकविता प्रतियोगिता गराइ...

–सञ्जय साह मित्र– एक हुल युवतीहरूले गुनासो गरे – सर, गेटमा केटाहरू उभिन्छन् । गेट साँघुरो छ । ओहोरदोहोर गर्न धेरै गाह्रो हुन्छ । सबैभन्दा बढी धक्का त्यहीँ हुन्छ । हुन्छ, केटाहरूलाई हटाउँछु – सरले आश्वासन दिनुभयो । आफैँ गएर गेटसम्म सरले केटाहरूलाई चेतावनी दिनुभयो – गेटमा उभिएको अब कसैलाई देखें भने कारवाही गर्छु । भीडबाटै कुनै केटाले जिस्कँदै सोध्यो – गेटमा कहिल्यै नउभिनेलाई ? वाहवाही गर्छु – जवाफ फर्काउनुभयो । सरको बोली टाइट र भाषा राइट थियो । सरले कारवाही गर्ने भनेपछि केटाहरूमा भय उत्पन्न भयो । युवतीहरूले गुनासो गरेका केटाहरूले बानी बदले । युवतीहरूले पनि बानी बदले । अदलाबदली भयो । कतैबाट गुनासो नआई कारवाही हुँदैन । सिसिटिभीको स्क्रिनमा सबै तमासा देखिन्छन् तर कतैबाट कुनै गुनासो छैन । गुनासो नहुँदासम्म सबै सामान्य । केटाहरू उभिने गेट विस्तारै युवतीहरूले भरिन थाल्यो । पहिले...

–सञ्जय साह मित्र– हाडबाहेक शरीरको अरु कुनै पनि अंग सही छैन । जीउमा मासु त छँदैछैन, चाउरिएर झोलिएको छालाले हाडलाई छोपे पनि खोपिल्टाहरुले वृद्ध जीर्ण शरीरले ऐतिहासिक धरोहररुपी खण्डहरको अनुभूति गराउँछ । ठ्याक्कै त होइन तर सय वर्षमा कम होला भन्ने कसैलाई लागेको छैन । जब अलिकति बिरामी पर्छिन् तब बुढी खुसी हुन्छिन् । मर्न पाइयो भनेर खुसी हुने संसारको पहिलो दुर्लभ प्राणी हुनुपर्छ तर खुसीमा जहिले पनि बाधा बनेर आइपुग्छ छिमेकी नाति । उसले निस्कनै लागेको प्राणलाई एउटा सूई दिन्छ र निस्कनै बाटो नै रोकिदिन्छ । जब बिरामी पर्छिन् बुढी तब भगवानको नाम लिँदै सराप्न थाल्छिन् नातिलाई – मेरो प्रिय मृत्युलाई मार्ने अप्रिय नातिको कहिल्यै कल्याण नहोस् ईश्वर । अहिले फेरि बिरामी परेकी छिन् बुढी । अन्न ग्रहण नगरेको चार दिन नाघिसकेको छ । कसैले डाक्टर बोलाउने नाम लिँदा उनैलाई सराप्न थाल्छिन् । औषधि खान छोडिसकिन् ...

–दीपक गौतम– (१) थरीथरी मान्छेसँग परिचय गर्नैपर्छ खलपात्र जोसुकै होस् विजय गर्नैपर्छ रङ्गमञ्च हो जिन्दगी यो कलाकार हामी मान्छे पर्दा खस्नुअघिसम्म अभिनय गर्नैपर्छ । (२) खोलामा गई माछा खोज्छ कस्तो मूर्ख मान्छे होला ? जङ्गलमा गई चरा खोज्छ कस्तो मूर्ख मान्छे होला ? सायद यस्तो भन्ने दिन पनि अब टाढा छैन गर्भमा जीवित बच्चा खोज्छ कस्तो मूर्ख मान्छे होला ? (३) भोकै बस्छन् हाडमासुका आगो जोर्नेहरू नाङ्गै बस्छन् अजङ्गका पहाड फोर्नेहरू अरबौँका भ्रष्टहरू सानले बाँचिरहँदा सुली चढ्छन् आज यहाँ चप्पल चोर्नेहरू । (४) यसरी कमाएको छ त्यसरी कमाएको छ मान्छेले सम्पत्ति जसरी कमाएको छ महलको उचाइमात्र नाप्ने यो समाजले खोज्दैन किन कसरी कमाएको छ ? (५) सकेसम्म लुटौँ आज भोलि देखाजाला महाभोजमा जुटौँ आज भोलि देखाजाला यसो भन्छन् डाडुपन्युँ बोकी भण्डार छिर्नेहरू सिध्याएरै छुटौँ आज भोलि देखाजाला । ...

–चिरञ्जीवी लामिछाने– म प्रकृति छाती चौडा गरेर भन्न सक्तछु मलाई गर्व छ मेरो आफ्नै अनगिन्ती रङ्गहरूमा मैले हिसाबै गर्न नसक्ने स्रोतहरूमारसम्पदाहरूमा असङ्ख्य सन्तानहरूकी साझा जननी हुनुमा । तर मेरा सबै सन्तानहरूमा मलाई उत्तिकै गर्व भने पक्कै छैन मान्छे नामको एउटा सन्तान छ मेरो ठूलो गुनासो छ भने उसैमा हो अनि केही आस गर्न लायक कोही छ भने पनि उही हो । म प्रकृति । म प्रकृति त्यही दिनबाट आजित हुन थालेको हुँ जब मेरै ऊर्जा लिईलिई विस्तार गरेको बुद्धिले स्वार्थको नापो लगाईलगाई तोक्न थाल्यो मेरा अङ्ग अङ्गको मूल्य मान्छे नामको मेरै सन्तानले । अहिले त सोच्दैछु, एउटै सन्तान काफी रहेछ आमालाई पीडा दिनु र खुसी दिनुमा । म प्रकृति । डोजरे विकासको नङ्ग्राले कोपरेका डामहरू आलै छन् । कलेटी परेका छन् ओठहरू प्रदुषणका पत्रैपत्रले निस्सासिइरहन्छु छिनछिनमै हानिकारक ग्यासहरूले कहिले थ...

–सुवास खनाल– चोकचोकमा टाँगिएको छ– विक्रय मूल्य – इमानहरूको लगाइएको छ प्राइस ट्याग माटोमा बाटोमा पानीमा जवानीमा विवश भएर वा रहरवश बेचेर सन्तानहरूलाई परदेश बुवाआमा कङ्क्रिट सपना हुर्काइरहेछन् सोचमा देश उत्पादनको कुनै खबर पढ्दैन कि अङ्कन गरिरहेछ रेमिट्यान्स ? कि लिलामीमा राखिरहेछ नागरिकता ? अझै सुरु गरेको छ नयाँ धन्धा ‘मान्छे बेचविखन परियोजना’ चर्चा सबैतिर छ –बिक्रय मूल्यको बिक्रीमा छ विवेक सोच नियत लिलाम बढाबढ भइरहेछ– राष्ट्रियताको हामीलाई अल्झिन थुप्रै विषय छन् जस्तो कि बुद्ध नेपालमा जन्मिए सीता नेपाली छोरी हुन् सगरमाथा संसारकै अग्लो शिखर हो र यसको उचाइ ८८४८ मिटर छ आँखैअघि वा आँखाको पछिल्तिर तराजु चढिरहेछ न्याय पक्ष वा प्रतिपक्ष स्थापनार्थ मोलमोलाइमा उत्रेको छ सत्ता आँखाले होइन चस्माले देख्न थालेपछि चेतनामा पुँजीवादको ऐँजेरु पलाएपछि म...

–मसान उपासक– ईश्वरलाई प्रयोगशालामा पठाएपछि विज्ञानले झिक्यो उसको आँखा र बाँड्न थाल्यो धर्तिमा प्रकाश हामी त्यहीँ उज्यालोमा ईश्वर खोजिरह्यौँ । ईश्वरलाई प्रयोगशालामा पठाएपछि विज्ञानले निकाल्यो उसको मस्तिष्क र पठायो जिवनको नयाँ सिद्धान्त हामी त्यहीँ सिद्धान्तमा ईश्वर खोजीरह्यौँ । बिस्तारै प्रयोगशालामा निकालिदै गयो ईश्वरको जिव्रो, मुटु र श्वास अनि बनाउन थालियो अर्कै आवाज हामी त्यहिँ आवाजमा पनि ईश्वर खोजिरह्यौँ । क्रमशः निकालिदै गए प्रयोगशालामा ईश्वरका नाक, छाती र पेट हात, खुट्टा र नितम्ब कलेजो, आन्द्रा र कान त्यसपछि ईश्वर पनि बहिरो भयो हामी त्यही ईश्वरसँग ईश्वर खोजिरह्यौँ । प्रयोगशालामा पठाएपछि यसरी बिस्तारै ईश्वरलाई पनि प्रयोग गरियो र बनाईदियो विज्ञानले उसकै पनि क्लोन जस्तो कि अचेल हरेकले आफुलाई स्वघोषणा गर्छ मानौँ ऊ साच्चिकै ईश्वर हो । र ईश्वरले गरेका घोषणा ...